Sens wielkopostnych symboli i obrzędów

Żyjemy w święcie symboli i znaków. Posługiwał się nimi również Jezus, który chciał w ten sposób pomóc nam głębiej odczytać sens zbawczych wydarzeń. Udał się na pustynię, pościł czterdzieści dni, modlił się na górze… Symbolami i znakami posługuje się także Kościół, szczególnie w swej liturgii.

LICZBA CZTERDZIEŚCI

Biblijne czterdzieści dni to czas pokuty, postu, wyrzeczenia i modlitwy, czas, który przygotowuje serce człowieka na przyjęcie łask Bożych. Mojżesz pozostawał na górze Synaj „przez czterdzieści dni i przez czterdzieści nocy” bez jedzenia i picia, i otrzymał od Boga tablice Dziesięciorga Przykazań (Wj 24,18). Eliasz, nakarmiony przyniesionym mu przez anioła Chlebem i wodą, szedł przez czterdzieści dni i nocy „bez pożywienia aż do Bożej góry Horeb”, by stać się uczestnikiem osobistego spotkania z Bogiem (por. 1 Kri 19, 8). Mieszkańcy Niniwy, wstrząśnięci kazaniem proroka Jonasza, pokutowali przez czterdzieści dni i dzięki temu uniknęli zapowiedzianej im przez Boga kary (Jon 3). Podobnie Jezus pościł na pustyni przez czterdzieści dni i nocy. W ten sposób przygotowywał swoją ludzką naturę do publicznej działalności w mocy Ducha Świętego.

Czterdzieści dni to także symboliczne określenie wielkości kary za grzechy. To liczba graniczna: skoro człowiek nie podejmuje postu w celu zniszczenia w sobie zła, Bóg sam zniszczy je w nas, a dokona tego w tak samo długim okresie „czterdziestu dni”. Lepiej więc spędzić ten czas na pokucie, niż cierpieć tak samo długo w oczyszczającym działaniu kary Bożej. Zauważmy, że tyle bowiem czasu spadały na ziemię wody potopu (Rdz 7,12).

Kościół przez czterdzieści dni przygotowuje się w postach i modlitwach do świąt wielkanocnych. Jako jego członkowie chcemy przez dogłębne oczyszczenie z grzechu stać się pełnymi uczestnikami łask płynących ze zwycięskiego krzyża Jezusa.

POPIÓŁ

Okres Wielkiego Postu rozpoczyna ceremonia posypania głów popiołem. W kulturze Izraela gest len był wyrazem wielkiej żałoby, bólu, smutku. Ale nie tylko. Popiół przypomina nam bowiem, że wszystko, co ziemskie – co zostało ulepione z prochu ziemi (por. Rdz) – znów obróci się w proch. Rozpad ten jest skutkiem grzechu, dlatego w Środę Popielcową kapłan kreśli popiołem na naszych czołach znak krzyża. Kto go przyjmuje, wyraża w ten sposób pragnienie „zmiany sposobu myślenia”, aby przez pokutę wrócić do Boga, od którego odszedł przez grzech, i odzyskać życie i nieśmiertelność. Dlatego popia jest symbolem oczyszczenia i zmartwychwstania.

Jak gałązki palm pobłogosławionych w Niedzielę Palmową przemieniają się w popiół, tak też zmienia się nasze życie. „Z prochu powstałeś i w proch się obrócisz” – słyszymy w Środę Popielcową. Jest to przypomnienie naszej znikomości, ale też wezwanie: skoro wszystko się zmienia, zmień się i ty… Ciało się rozpada, ale duch może się wzmacniać. Dlatego popiół znaczy też: „Nawracajcie się!”

Kiedyś cały świat ma zostać oczyszczony przez ogień, by powstało nowe niebo i nowa ziemia. Posypując głowy popiołem, wyrażamy wiarę w obiecane nam życie wieczne i zapewniamy o pragnieniu przyspieszania przez pokutę chwili, kiedy spełni się nasza codzienna prośba zanoszona w Modlitwie Pańskiej: „Przyjdź królestwo Twoje”.

KRZYŻ

Krzyż jest symbolem centralnym Wielkiego Postu.

W tym czasie w polskich kościołach wystawia się tak zwaną „pasyjkę” – przyozdobiony krzyż przeznaczony do osobistej adoracji. Ma to również głębsze znaczenie, przypomina bowiem, że cały Wielki Post to czas, w którym mamy adorować Krzyż Pana i próbować zrozumieć swój własny krzyż.

ZNAK KRZYŻA

Tak przyzwyczailiśmy się do niego, że często nie zwracamy uwagi na to, kiedy go wykonujemy. A przecież:

• znak krzyża to najkrótsze wyznanie wiary, kiedy pociąg rusza ze stacji, a osoba siedząca naprzeciw mnie w przedziale czyni znak krzyża, wiem, że jest obok mnie ktoś, kto nie wstydzi się wyznać własnej wiary;
• znak krzyża to najkrótsza modlitwa; gdy się budzimy, gdy mamy się posilić, zacząć prasę i wykonujemy z wiarą znak krzyża, to w najprostszy sposób zapraszamy Boga do naszej codzienności;
• znak krzyża to znak błogosławieństwa; mama czyni go na czole dziecka przed snem czy przed wyjściem do szkoły, krzyżykiem rozpoczynamy nowy bochen chleba;
• znak krzyża to najprostszy egzorcyzm; poprzez ten Boży znak; znak krzyża, możemy przyzywać mocy Boga zawsze wtedy, gdy przychodzi nam zmierzyć się ze ziem duchowym czy fizycznym.
• Raz jeszcze sięgnijmy do listopadowego „Różańca”, w którym ks. Tymoteusz, ucząc nas pacierza, tak pięknie pisze o znaku krzyża („Przeżegnajmy się”).

FIOLET

Fiolet, stale obecny w liturgii Wielkiego Postu, powstaje przez zmieszanie kolorów; czerwonego i niebieskiego, jest więc „kolorem pośredniczenia”. Może oznaczać duchową walkę (czerwień – cielesność, błękit – kolor nieba), cierpienie, pojednawczą misję Chrystusa łączącego niebo z ziemią.

DROGA KRZYŻOWA

W tej drodze towarzyszymy Panu Jezusowi przez całe życie, choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę. Stąd znane w Kościele od ośmiuset lat nabożeństwo, w czasie którego przy czternastu stacjach uczymy się rozpoznawania obecności żywego Chrystusa w naszym życia. Warto je odprawiać nie tylko w piątki
Wielkiego Postu. Skoro krzyż jest „mądrością Bożą”, to właśnie Droga Krzyżowa jest stale dla nas dostępną lekcją mądrości.

GORZKIE ŻALE

To wyłącznie polskie nabożeństwo wprowadzone zostało na początku XVIII wieku przez Księży Misjonarzy z kościoła św. Krzyża w Warszawie. Śpiew staropolskiego, barokowego tekstu połączonego z melodiami opartymi na motywach gregoriańskich stanowi właściwie wielką medytację na temat Męki Pańskiej. Gorzkie Żale to rozłożone na sześć niedziel Wielkiego Postu rekolekcje, które głosi sam Chrystus, gdy pozwala nam wejść w „przepaść swej męki”. Wielka moc drzemie w tej „adoracji śpiewem”: pociesza zrozpaczonych, kruszy zatwardziałych, leczy poranionych.

Artykuł pochodzi z Miesięcznika Różaniec – Marzec 1997